نکاتی راجع به تاریخ باستان

نکاتی درمورد ایران با ستان

جشن مهرگان: از هزاره ی سوم پیش از میلاد ،درآسیای باختری جشن آفرینش دراوایل پاییز برگزار می شد. جشن پاییزی ،پس از درو به هنگام کشت نو برپا می شد. بنا براساطیر بابلی ،ایزد مردوک دیو پیرو تیامت را کشت ؛ آنگاه از تن دیو جهان را ساخت وآفرینش به انجام رسید ..به همین دلیل ،این جشن پاییزی جشن آفرینش به شمار می رفت.

درسرزمین ایران ، مردمان از وحشت ظلم ضحاک ماردوش روز وشب نداشتند .هرروز دو جوان را می کشتند تا از مغز آنان برای مارهای دوش ضحاک خورش سازند. این شاه بیگانه ی بی فره،برای سرزمین ایران خشکسالی وبی برکتی آورد. او پادشاهی اهریمنی بود. آن گاه کاوه ی آهنگر که از ظلم ضحاک اهریمنی به ستوه آمده بود، درفش کاویانی را برافراشت .کاوه به همراهی مردم ایران زمین ، فریدون اهورایی را پیش راندند . فریدون با یاری مردمان ،ضحاک را در کوه دماوند به بند کشید. آن هنگام ، روز مهر از ماه مهر بود. زندگی دوباره آغاز شد، زمین زنده شد ، گیاهان رشد کردند ودوباره برکت به سرزمین ایران روی آورد.

بنابراین مراسم مهرگان از آفرینش سخن می گوید وبه نوعی با برکت بخشی پیوند دارد.

جشن مهرگان درشانزدهم مهر –روز مهر ازماه مهر – به مدت ده تا پانزده روز برگزار می شد .ایرانیان باستان براین باور بودند که خورشید در روز مهرگان درجهان آشکار شد. به همین دلیل شاه در روز جشن مهرگان تاجی به شکل آفتاب برسر می نهاد . هنگام برآمدن آفتاب یکی از سپاهیان درحیاط قصر شاهی می ایستاد وفریاد می زد (ای ایزدان به جهان فرود آیید واهریمنان را بزنید واز دنیا برانید.)

پس از یورش اعراب به ایران ،باز هم کم وبیش مراسم جشن مهرگان برگزار می شد ،لیکن با یورش اقوام ترک ومغول ،ازاهمیت این جشن ملی کاسته شد.

آتشکده های ساسانی:

از آتشکده های شناخته شده ی در دوره ساسانیان ، سه آتشکده ی بزرگ آذرفرنبغ ،آذر گشنسب وآذربرزین مهر را می توان نام برد . برترین آتشکده ی دوره ساسانی  آذرفرنبغ بود. فرنبغ به معنای دارنده فرًه ی ایزدی است. این آتشکده که از آن موبدان وبزرگان بود، ابتدا درخوارزم وسپس درفارس جای گرفت . آذرگشنسپ دومین آتشکده ی مهم دردوره ساسانی واز آنِ ارتشتاران (سپاهیان) بود. این آتشکده درآذربایجان (درشیز) جای گرفت .گشنسپ به معنای دارنده اسب نر است. آذربرزین مهر سومین آتشکده ی مهم دوره ساسانیان واز آنِ کشاورزان بود.

برزین مهر  به معنای مهر بلند پایه است . به این ترتیب ، اهمیت ایزد مهر به عنوان ایزد طبقه ی تولیدکنندگان وکشاورزان روشن می شود .این آتشکده دردوره ی ساسانیان درخراسان جای داشت.

ادیان گوناگون دردوره ساسانیان:

به طور کلی سیاست دینی پادشاهان ساسانی یکسان نبود. برخی از آنان از سویی متاثر از تحریکات وتنگ اندیشی موبدان زردشتی واز سویی دیگر تحت تاثیر مسائل گوناگون سیاست خارجی ،با ادیان دیگر به خشونت برخورد می کردند. اما برخی از آنان بنا برمصلحت زمان وطبع سازگارشان با پیروان ادیان دیگر به مسالمت ومدارا رفتار می کردند.

دردوره ساسانیان ،براثر فشار روز افزون به توده های مردم ،زندگی بسیار سخت شده بود .درچنین وضعیتی ،جنبه های عرفانی به دین زردشت راه یافت . از سویی زمینه برای رشد دین مانی که رنگ عرفانی داشت ،فراهم شد.

مغان دین زردشتی برای مقاومت وپایداری دربرابر ادیان یکتا پرست ،اهورا مزدا را چون خدای یکتا شناساندند. بدین سان ،دو ایزد آناهیتا ومهر را دردرجه دوم اهمیت قرار دادند. آن گاه برای نگهداری دین زردشتی ،به گردآوری اوستا مشغول شدند.

کشورهای فرمانبر حکومت سا سا نی ، بیش تر پیرو آیین زردشت بودند. اما برخی نیز از ادیان عیسوی ،یهودی ومانوی  پیروی می کردند.

عیسویان دردوره ساسانی :

تا زمانی که امپراتوری روم دین رسمی نداشت ،عیسویان ایران درآرامش می زیستند. اما چون قسطنطین یکم (337-228م) امپراتور روم شرقی یا بیزانس ،به دین مسیحی گروید،وضع دگرگون شد. عیسویان ایران شیفته وفریفته ی دولت بیزانس شدند.از آن پس ،دولت ایران به پیروان مذهب مسیح به دیده ی گروهی طرفدار بیگانه می نگریست وهمواره مراقب رفتار آنان بود.. از روزگار شاپور دوم ،کشتار وتبعید عیسویان به علل سیاسی آغاز شد . هر گاه نیز حکومت ساسانی با امپراتوری روم مناسبات خوبی داشت ،روش ملایمی را با عیسویان پی گرفت.

ارژنگ کتاب معروف مانی:

مانی نگارگر ماهری بود. او درمقام نگارگری زبردست ،آموزه های عرفانی را  برپرده های شگفت انگیز نقش می زد.از قلم موی سحر آمیز ش برای توصیف جهان روشنی وقلمرو تاریکی سود می برد. او کتابی به نام آردهنگ داشت که درفارسی ارتنگ  وارژنگ خوانده می شود. ارژنگ مانی ،شرح نگارین اسطوره نور وتاریکی است. مانی برای آفریدن ارژنگ،یک سال در غاری مسکن  گزید.سرانجام در پایان سال از شکاف کوه بیرون آمد . دردستش طومارهای تصویری بود که همه را شگفت زده کرد.

نگارگری مانی برای چه بود؟ نگارگری ابزاری بود که مانی با آن به توجیه وتشریح اسطوره افرینش می پرداخت . زیرا اسطوره آفرینش ، پیچیده ونمادین بود . هدف مانی از نگارگری کتابهایش این بود که درک پیامها را برای دیگران ساده تر کند .بدین سان مانی برای گسترش آموزه های خود ، راه قابل فهم وآسان کاربرد تصویر را برگزید تا نشانه برتری دینش بردیگر دین ها باشد . درکتابهای مانی ،پیوند بسیار نزدیکی بین نوشته وتصویر وجود دارد . کتابهای مانوی نه تنها با دقت نوشته وبه زیبایی مصور می شدند ،بلکه در دیگر موارد نیز به شکلی ممتاز فراهم می آمدند .

مکتب هنری ای که مانی وابسته به آن بود همان شیوه ی پارتی ، یعنی نقاشی دیواری دوره اشکانی است . آثار باقی مانده مانوی ،مربوط به دوران تبارنشین قبیله ترک اویغور است .

زیرا آیین مانی ،دین رسمی تبار اویغوری ها بود. بنابراین ،کتابهای مانوی و نقاشی های آن ،هنر ویژه دربار اویغوری ها بود که درآن دربار از اهمیت ویژه برخوردار بوده است .هوای خشک آسیای مرکزی سبب سالم ماندن این آثار شد. هیچ اثر دست نوشته ای از مانی باقی نمانده است . کتابهای باقی مانده ی مانوی را می توان از آن سده ی ششم یا هفتم میلادی یا پس از آن دانست.

دریکی از تصا ویر برجای مانده از هنرمندان مانوی ،تصویری از بر گزیدگان است که درغاری آن را یافته اند. دراین تصویر،گرداگرد سرکاهن بزرگ ،هاله ای از قرص خورشید ودور آن هلال ماه قرار دارد. بدون شک این تصویر مانی است . زیرا مانی درنزد ایغوری ها به عنوان خورشید- ماه – خدا پرستش می شد. چهره ی مانی دراین تصویر ،شبیه مردمان آسیای خاوری نشان داده شده است . بقیه ی شکل های این نقاشی ، بسیار کوچک اند که نشان دهنده ی مقام پایین تر دیگران نسبت به تصویر مانی است . تصویر دیگری از برگزیدگان  درغاری دیگر بدست آمده که درآن چهره ی مانی شبیه مردمان آسیای باختری است . بدین سان ،درهر منطقه ی جغرافیا یی ،پیروان آیین مانوی ،مانی را به شکل خود تصویر می کردند .