دانستنیهای معلم (تاریخ سوم راهنمایی)
شاه اسماعیل اول صفوی: (نخستین اقدام ها )
نخستین اقدام مهم شاه اسماعیل اول ، اعلام مذهب شیعه دوازده امامی ، به عنوان دین رسمی ایران بود . این اقدام ، درحالی صورت گرفت که بیشتر جمعیت ایران سنی بودند ودو حکومت قدرتمند سنی مذهب ،هم درشرق وهم در غرب کشور حضور داشتند . ابتدا ،شاه اسماعیل به کمک قزلباش های جانسپار ،مدعیان حکومت را برکنار کرد وتمام ایران را زیر حکومت خود برد . آن گاه درگیر جدال سخت با ازبکان وعثمانیان شد . علت اصلی این رویارویی ،رسمی شدن تشیع در ایران وحمایت صفویه از شیعیان بود . وی توانست بر ازبکان پیروز شود ، ولی درنبرد معروف چالدران (در920 ه ق ) از عثمانی ها شکست خورد . بعد از شاه اسماعیل ، سلطنت به شاه طهماسب اول رسید . درزمان وی جنگ با ازبکان وعثمانیان ادامه یافت . بعد از مدتی (962 ه ق ) میان صفویان وعثمانیان قرار داد صلح بسته شد . پس از این طهماسب فرصت یافت که به تثبیت حکومت صفویان بپردازد .
اوج اقتدار صفویان درزمان شاه عباس اول صورت گرفت .وی با تدبیر وبکار گیری افراد کار آمد توانست حکومت مقتدر ومتمرکز ،تشکیلات اداری منسجم وسپاه منظم ومجهز به سلاح های آتشین ایجاد کند. شاه عباس پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد. او شهر جدید را با بناهای متعددی مانند مسجد شاه ،کاخ چهلستون ،سی وسه پل ومدرسه چهار باغ ، به شکوه شایانی رساند . دیگر نکته های برجسته دوران 24 ساله حکومت شاه عباس اول عبارتند از : درپیش گرفتن سیاست تساهل ومدارا نسبت به مسیحیان وخارجیان (به منظور گسترش بازرگانی وافزایش روابط بین المللی ) جایگزین کردن نیروهای گرجی به جای قزلباشان خودسر ؛واگذاری امور کشوری ولشکری بر مبنای شایستگی ؛و برقراری امنیت درجاده ها وتمام مناطق کشور . اما یک نکته منفی وبارز در دوران وی ، بدبینی وقساوت درحق شاهزادگان وفرزندان خود بود .درنتیجه این امر اداره کشور بدست افراد بی کفایت افتاد .
رسمیت تشیع :
زمانی که صفویان به قدرت رسیدند ، مذهب بیشتر مردم ایران تسنن بود . شیعیان بیشتر در شهرهای مشهد ،سبزوار ، قم ،کاشان و مناطق شمالی ایران ساکن بودند . با به قدرت رسیدن شاه اسماعیل و اعلام رسمیت تشیع ، بیشتر مردم ایران به این مذهب پیوستند وتسنن بیشتر به مناطق مرزی محدود شد . از دلایل رسمی کردن مذهب تشیع بوسیله صفویان ، ایجاد وحدت ویگانگی بین مردم ، مشخص کردن ایران از دیگر کشورهای اسلامی وتامین استقلال کشور بود . یکی از پیامدهای این اقدام ، دشمنی حکومت های سنی مذهب عثمانی (درغرب) وازبکان (درشرق) با صفویان وبروز جنگهای طولانی وسخت میان طرفین بود . از دیگر نتایج این کار افزایش قدرت علمای مذهبی بود . از نظر شاهان صفوی "مجتهد" نایب امام زمان عج بود وبر جان ومال مردم تسلط داشت . دراین دوره ، افراد زیادی به تحصیل علوم دینی پرداختند . فقط درزمان شاه عباس اول تا حدی از قدرت ونفوذ آنان کاسته شد .
هنر در دوره صفوی :
موسیقی : به خاطر حرام بودن موسیقی دراین دوره ، این هنر پیشرفت زیادی نکرد . سازندگان ساز ونوازندگان ، افرادی تهیدست بودند .به خاطر عدم استقبال از موسیقی ،عده ای از موسیقی دانان ونوازندگان به دربار شاه هند رفتند . دراین دوره ،مقام ومنزلت موسیقیدانان بسیار کاهش یافت . با وجود این موسیقی از ایران رخت برنبست ، دلیکن در مراسم رسمی و نقاره خانه ها پابرجا ماند . گذشته از این موسیقی بخشی از زندگی اجتماعی قبایل ومردم به حساب می آمد . درمراسم عروسی واعیاد ، سازها به صدا درمی آمدند ومردم با کف زدن ورقص وآواز در آن مراسم شرکت می کردند . درمهمانی های دربار ودر حضور سفیران نیز موسیقی ورقص مورد توجه بود . ساز ها وابزار های موسیقی این دوره عبارت بودند از : نی،عود ،کرنا ،چنگ ،طبل ،قاشقک ، دایره زنگی وسنتور.
نقاشی : صفویان دربسیاری از موارد به ویژه هنر نقاشی وارث هنر تیموریان هستند . دردوران سلطنت شاه طهماسب یکی از جنبه های هنر نقاشی یعنی کتاب سازی به حد کمال رسید . خود شاه اوقات زیادی را برای آموختن نقاشی صرف می کرد .بیش تر هنرمندان برجسته آن عصر ،از دوستان وندیمان شاه محسوب می شدند . شاه طهماسب درتذهیب سرلوحه مهارت زیادی داشت . شاه عباس اول ،چنین دلبستگی به نقاشی نداشت درعوض توجه زیادی به معماری وشهرسازی داشت . از نظر ویژگیهای فنی ،هنر نقاشی درطول حکومت صفویان تغییراتی کرد . به عنوان مثال ، به جای تصویر قهرمانان واسطوره ها ،به واقعیتها وشرح زندگی مردان وزنان عادی توجه زیادی شد . دراین دوره دو مکتب نقاشی ظهور کردند : مکتب اول به مکتب بهزاد نقاش معروف است ودر تبریز شکل گرفت . این نقاش بزرگ مدیریت کتابخانه سلطنتی (انجمن کتاب نویسی ) را به عهده داشت که درآن هنرمندان به تهیه نسخه های بسیار زیبا مشغول بودتد . دراین کارگاه مهمترین فنون هنرهای کتاب سازی ،خوشنویسی ،تذهیب ،صحافی وتصویر نگاری مورد توجه بود . تعداد قابل توجهی نقاش ،خطاط وتذهیب کار زیر نظر بهزاد بکار اشتغال داشتند .
نقاشی درکتابها ونسخه های خطی درزمان شاه عباس اول از رونق افتاد ونقاشان به کشیدن تصویر ثروتمندان وشاهزادگان روی آوردند . به این ترتیب مکتب دوم نقاشی دوره صفویه معروف به مکتب رضا عباسی بوجود آمد . درزمان این شاه روابط ایران با دیگر کشورهای اروپایی افزایش یافت وسفیران ،سیاحان وهنرمندان این کشورها به اصفهان رفت وآمد می کردند . این امر درهنر نقاشی ایران تاثیر بسزایی داشت . درزمان شاه عباس یک مدرسه نقاشی تاسیس شد که استادان ایرانی وخارجی درآن به آموزش نقاشی پرداختند . دراین دوره کشیدن تصویر با رنگهای ساده بر دیوارها وبناها واستفاده از نقاشی برای تزیین بناها متداول شد . شاه عباس دوم به خاطر علاقه زیادی که به نقاشی غربی داشت یکی از نقاشان را برای تکمیل هنر نقاشی به رم فرستاد . بعدازاین برخی نقاشا ن ایرانی از روش غربی تقلید کردند .
تذهیب :
تذهیب درایران رواج زیادی داشت . تذهیب کاران پس از خوشنویسان ، از اعتبار بالایی برخوردار بودند . ابتدا خطاطان کتابهای مورد نظر را می نوشتند . سپس تذهیب کاران به تذهیب صفحات آن ها می پرداختند . این کار بیش تر درنسخه های قرآن ودیوان اشعار انجام می شد .این هنر پر هزینه بود ،زیرا درتذهیب از طلا وسنگ لاجورد استفاده می شد .( تذهیب آراستن وزیبا ساختن صفحه های کتاب های خطی وپبا نقاشی ورنگ "آب طلا" راگویند.)
خوشنویسی :
دردوره صفویه هنر خطاطی به کمال رسید ، به خصوص خط نسخ ،به خاطر توسعه علوم دینی بسیار رایج شد. دردوره شاه عباس خوشنویسی پیشرفت زیادی کرد.علی رضا عباسی (تبریزی) ومیر عماد ،از خوشنویسان بزرگ آن زمان بودند .
باغ ها وکاخ ها :
به دستور شاه عباس اول درپایتخت خیابان پر درخت وعریض وطویلی احداث شد. این خیابان گردشگاه خاندان سلطنت ،درباریان ودیگر اهالی بود. چون چهارباغ بزرگ درمجاورت این خیابان قرار داشت، این خیابان به چهارباغ معروف شد . شاهان صفوی دراطراف این خیابان وکنارزاینده رود 30 باغ زیبا ووسیع داشتند.
از دیگر آثار مهم اصفهان ،عمارت چهلستون است که برای پذیرایی های رسمی استفاده می شد . معماری وتزیینات این کاخ ،تلفیقی از معماری ایران ،اروپا وچین است . این کاخ دارای 20 ستون است. ولی به دلیل بازتاب تصویر این ستون ها دراستخر مقابل آن ، ساختمان را چهلستون می خوانند. برخی دیگر از آثار اصفهان دردوره صفویه ، عبارتند از :عمارت آینه خانه ، عمارت نمکدان ، کاخ هشت بهشت ،مدرسه چهارباغ ، مسجد حکیم ،مدرسه جلالیه و مدرسه مریم بیگم.
جشن ها :
جشن های مذهبی وملی هم درآن زمان برگزار می شد. به خصوص ، مراسم جشن ولادت امام دوازدهم (عج) وعید نوروز مفصل بود . هنگام جشن بزرگان به دیدن شاه می رفتند وهدایای گرانبها تقدیم شاه می کردند. جشن چهارشنبه سوری وجشن سده نیز متداول بود .
دوره صفویه دوره عقب افتادن از اروپا:
دوره صفویه با وجود اقدامات صورت گرفته مقطع عقب ماندن ایران وپیشی گرفتن اروپاییان محسوب می شود، زیرا شاهان صفوی به اندازه کافی زمینه را برای استفاده از تجربه کشورهای دیگر وبه روز کردن پیشرفت های علمی وصنعتی هموار نکردند . دراین دوره فقط دربرخی از صنایع غیر نظامی اروپا مانند ساعت سازی ، گام های کوچکی برداشته شد. از میان صنایع نظامی غرب هم به ساخت توپ وتفنگ توجه شد. دلیل روی آوردن به این ها هم ،ضرورت مقابله با امپراتوری عثمانی بود . از نظر مقایسه تطبیقی ، دوره صفویه را باید زمان عقب افتادن ایران وپیش افتادن اروپا دانست .
تصوف:
از کلمه صوفی به معنی پشمینه پوش است .منشا این نامگذاری آن بود که عده ای از مسلمانان برای ارتباط نزدیک تر با خدا از مردم دوری می گزیدند وبیش تر ایام را به عبادت وذکر خدا می گذرانیدند این افراد برای نزدیک ساختن خود به مقصود ،دوری جستن از دنیا ووابستگی های آن سختی ورنج بسیاری متحمل می شدند . پوشیدن لباس ضخیم وخشن وپشمی هم به این منظور بود. به مرور سالکان ورهروان این شیوه ،از تقوا ،اندیشه وتفکر نقطه نظرات خاصی ارایه دادند وپس از مدتی صاحب مکتب خاص فکری واعتقادی شدند . از نظر تاریخی منشا پیدایش صوفیان را به اوایل ظهور اسلام می رسانند. درایران صوفیان با روی کار آمدن خاندان صفوی ،نه تنها ارتقا نیافتند، بلکه موقعیتشان متزلزل هم شد .
مکتب :
مکتب سبک هنری خاصی که یک هنرمند دریک شهر ودرموضوعی مانند نقاشی یا معماری متداول می کند همچنین به رویه های فکری ایجاد شده درعلوم گوناگون مکتب می گویند .
تهیه کننده موسی اسدی شهید چمران بیروت
خیلی جالب بود آقای اسدی کلی به اطلاعاتمون اضافه شد.