تجربه های لبنان

مطالب تاریخی -سیاسی-اجتماعی وجغرافیایی

تجربه های لبنان

مطالب تاریخی -سیاسی-اجتماعی وجغرافیایی

مطالب جغرافیایی

اقیانوس آرام

اقیانس آرام یا کبیر بزرگ ترین اقیانوس روی زمین است که نزدیک به ( یک سوم ) کره زمین را در بر گرفته ا ست و بین قاره ها ی آمریکای شمالی و جنوبی از یک سو و قاره های آسیا و استرالیا از سوی دیگر قرار دارد . کف اقیا نوس آرام پوشیده از ناهمواری ها و عمق آن در نقاط گوناگون بسیار متفاوت است . رشته کوه هایی در کف این اقیانوس قرار دارد و آتش فشان های زیادی در آن به وقوع می پیوندد و مناطق زلزله خیز فراوانی در آن دیده می شود . در اقیانس کبیر جزایر بی شماری وجود دارد که بیش تر آن ها در بخش آسیا قرار دارند  .

اقیانوس اطلس

این اقیانوس ساحل شرقی و غربی آمریکای جنوبی و سواحل غربی اروپا و افریقا را فرا گرفته است . اقیانس اطلس به شکل دوک طویلی است که در بخش شمالی بسیار باریک می شود و توسط دریای نروژ و چند گذرگاه    

کوچک دیگر به حوضه ی قطب شمال می پیوندد . آب های شیرین  زیادی به این اقیانوس می ریزد ؛ به همین جهت دارای رسوبات خشکی وآهکی گلو بیژرین است . اختلاف بین حد اکثر و حد اقل درجه حرارت  در اقیانس اطلس بیش تر از سایر اقیانس ها ست . سواحل شمالی اقیانس اطلس بریدگی های زیادی دارد که دریاهای کناری بسیاری را به وجود  آورده است  اما در نیم کره ی جنوبی در سواحل غربی آفریقا و سواحل شرقی آمریکای جنوبی به دلیل کمی بریدگی ها ، دریای کناری کم تری وجود دارد .

اقیانوس منجمد شمالی

کوچک ترین اقیانوس جهان است که در ناحیه ی قطب شمال قرار گرفته  ا ست . برخی از د ا نشمندان این اقیانوس را دنباله ی شمالی آب های اقیانوس اطلس  به حساب می آورند . کف این اقیانوس پستی و بلندی زیادی ندارد . دمای آب اقیانوس منجمد شمالی  (در سطح آن) در زمستان  وتابستان  تفاوت زیادی ندارد و بخش وسیعی از این اقیانوس منجمد و یخ بسته است .

اقیانوس هند

از جنوب آسیا تا قاره ی قطب جنوب ادامه دارد و آفریقا در قسمت غرب ، این اقیانوس را از اقیانوس اطلس جدا می کند . کف آن ناهموار و پوشیده از دره و کوه است . اقیانوس هند در منطقه ی گرم قرار دارد و به همین دلیل ، درجه ی حرارت آن بیش تر از سایر اقیانوس ها و تغییر سالانه ی درجه ی حرارت در آن بسیار کم است .

 اقیانوس منجمد جنوبی

آب های اطراف قطب جنوب را اقیانوس منجمد جنوبی در بر گرفته است . در واقع ، در نیم کره ی جنوبی فقط یک اقیانوس وسیع وجود دارد که به سمت شمال به سه حوضه ی اقیانوس آرام ، اطلس و هند تقسیم می شود  در این اقیانوس ، دوره ی سرما بسیار طولانی  و بارش بسیار کم است .

کف اقیانوس ها مانند سطح قاره ها دارای نا همواری های گوناگون است . اگر از کنار ساحل تا اعماق اقیانوس ها را به طور اجمالی بررسی کنیم ، پدیده های زیر قابل مشاهده است .

عموما در نزدیکی سواحل اقیانوس ، حاشیه ی قاره یا فلات قاره قرار دارد که با شیب ملایم به قسمت های دیگر متصل می شود . وسعت فلات قاره در برخی مناطق به صدها کیلومتر می رسد و در بعضی جاها بسیار کم است . در بعضی مناطق فلات قاره دیده نمی شود . عده ای از دا نشمندان پیدایش فلات قاره را ناشی از عقب نشینی ساحل و برخی آن را حاصل تجمع رسوبات مخروطی شکل خشکی نزدیک ساحل می دانند . فلات قاره ها از مهم ترین مراکز ماهی گیری جهان به حساب می آیند . نیز در فلات قاره ی بعضی از کشورهای نفت خیز ،ذخایر سرشار نفت وجود دارد که مورد بهره برداری قرار می گیرد .

انتهای فلات قاره با افزایش ناگهانی شیب مشخص می شود که شیب قاره خوانده می شود . شیب قاره در همه جا هموار نیست و در بعضی جاها ، دره های بسیار گود و بریدگی هایی در آن دیده می شود . رسوباتی که در شیب قاره ته نشین می شوند ، ناپایدارند و با بر هم خوردن وضعیتشان به نواحی عمیق تر اقیانوس ها حرکت می کنند . کف بیشتر اقیانوس ها از رسوبات گل و ذرات ریزی که رودها با خود به همراه می آورند،پوشیده می شوند. جسد میلیون ها گیاه و جانور ریزی که در سطح آب زندگی می کنند ، به اعماق اقیانوس ها فرو می رود و رسوباتی را به وجود می آورد .

اعماق بستر اکثر دریاها و اقیانوس ها را دشت ها و سرزمین های هموار وصاف تشکیل می دهند ولی در بعضی جاها ، کوه ها هزاران متر از بستر اقیانوس ها را پوشانیده اند ؛ مانند رشته ی میان ا قیانوسی که حدود 21000 کیلو متر طول دارد . این کوه ها در برخی نقاط سر از آب بیرون آورده و جزایری را به وجود آورده اند . بعضی از کوه ها آتش فشانی هستند و بر اثر فوران آن ها جزایری مانند هاوایی تشکیل شده اند . در این مناطق زمین لرزه ها ی فراوانی روی می دهد . در کف دره ها  دراز و باریکی به نام گودال دیده می شود که عمیق ترین  آن ها ، گودال ماریان با عمق تقریبی 11034 متر است .

  

 هوا در زندگی ما چه نقشی دارد؟

شرایط جوی را در زمان معین و محدود (هوا) می نامند و وضعیت هوا به معنی تغییرات کوتاه مدت وضعیت جوی است . عناصر مهمی چون دما ، رطوبت ، ابر ، نوع و مقدار بارندگی ، فشار هوا و باد در تعیین وضعیت هوا موثرند . عناصر جوی را نباید جدا از هم در نظر گرفت ؛ زیرا در ارتباط با یک دیگر هستند . دمای هوا مهم ترین عنصری است که تغییرات آن باعث ایجاد تغییر در سایر عناصر جوی می شود . تغییر دما باعث تغییر رطوبت و در نتیجه تشکیل ابر یا مه و حتی بارندگی نیز می شود . تغییر دما ،تغییر فشار هم ایجاد می کند و در شرایط و وضعیت باد اثر می گذارد . بدیهی است که وضع هوا ثابت نیست و پیوسته تغییر می کند اما معمولا در هر مکان مشخص هوایی معین به دفعات بیش تری در طول سال جا به جا می شود . از نظر فراوانی این هوا در آن مکان نمود بیش تری می یابد که به آن ، آب و هوای آن مکان می گویند . پس آب وهوا (اقلیم) هوای غالب یک محل در دراز مدت است . به عبارت دیگر آب و هوا ترکیبی از توالی رویدادها ی هوا در بخش معینی از کره ی زمین می باشد . اطلاعات آب وهوایی برای برنامه ریزی های مختلف مورد نیاز است ؛از جمله در کشاورزی اطلاع از وضع بارش و دما برای کشت محصول ؛دفع آفات و بیماری ها و آبیاری ضروری است . در راه سازی و حمل ونقل اطلاع از زمان و میزان یخ زدگی ،سرعت و شدت باد، پوشش برف ، میزان باران ، حد اکثر و حد اقل دما و ..... لازم است .

حتی امروزه در برنامه ریزی برای امور ورزشی ،میزان فروش کالا و.... به وضعیت آب و هوای منطقه ی مورد نظر بسیار توجه می کنند . همان طور ی که می دا نیم در جهان انواع آب و هوا ها وجود دارد که از چند عامل             

مهم ناشی می شود :

الفـ  عرض جغرافیایی :عرض جغرافیایی یا فاصله از ا ستوا  نقش مهمی در آب و هوای یک منطقه دارد . عرض جغرافیایی میزان تابش دریافتی از خورشید را مشخص می کند . مقدار انرژی خورشید ی که زمین دریافت می کند ، به دو عامل زاویه ی تابشی خورشید و طول مدت تابش در طول روز بستگی دارد . در استوا ، نور خورشید در تمامی ایام سال عمود می تابد و طول روز و شب مساوی است . نتیجه ی این امر ، دمای زیاد و دامنه ی گرمای کم است . در عرض های جغرافیایی بالاتر ، نور خورشید با زاویه ی مایل  (کم تر از 90 درجه ) می تابد ؛در نتیجه ، انرژی در محدوده ی وسیعی پخش می شود و تابش خورشید گرمای کمی را منتقل می کند . از جمله در نواحی قطبی در زمستان نور خورشید تنها چند ساعت می تابد اما در تابستان به رغم طول زیاد مدت تابش ، چون زاویه ی تابش مایل است تا ثیر چندانی در گرمای منطقه ندارد .

ب ـ فاصله از دریا : خشکی و آب از نظر دریافت و جذب انرژی گرمایی با هم تفاوت دارند ؛ خشکی گرما را به سرعت جذب می کند و گرم می شود اما آب گرمای جذب شده را به سایر نقاط انتقال می دهد دیر تر از خشکی گرم می شود . به همین جهت متوسط دمای آب و خشکی در عرض جغرافیایی یکسان متفاوت است          پ ـ جریان های اقیانوسی : جریان های اقیانوسی بر آب و هوا اثر می گذارد . اگر باد ها به طرف ساحل بوزند ، جریان های اقیانوسی تاثیر بیش تری بر توده ی هوا دارند ؛به عنوان مثال ، ترکیب جریان گرم گلف استریم روی اقیانوس اطلس  و باد های غربی در شمال غرب اروپا نسبت به عرض جغرافیایی مشابه دمای بیش تری ایجاد می کند . از طرف دیگر ،همین جریان گلف استریم تاثیر کمی بر ساحل شرقی ایالات متحده امریکا دارد ؛ زیرا باد های غربی معمولا هوای گرم  دریایی را از ساحل می برند و تاثیری بر هوای ساحل ندارند .

ناهمواری : این عامل نیز بر آب وهوا اثر می گذارد . ارتفاع از سطح دریا ، تغییراتی در دما به وجود می آورد با افزایش ارتفاع ؛ دما کاهش می یابد . حتی در استوا ، قله ی کوه های بسیار بلند به قدری سرد است که در آن برف وجود دارد . کوه در گنجایش رطوبتی توده ی هوایی که از مجاورت آن عبور می کند ، اثر می گذرد . وقتی توده ی هوایی به کوهستان می رسد ، بالا می رود و سرد می شود ، هوا پس از صعود  بر اثر بارش رطوبت خود را از دست می دهد و از سمت دیگر کوه پایین می آید ؛در حالی که فاقد رطوبت و به عبارت صحیح تر گرم و خشک است

--تفاوت گرما بین اقیانوس ها خشکی گاهی موجب پیدایش بادها ی فصلی در برخی نواحی می شود . در طی فصل تابستان خشکی گرم تر از اقیانوس می شود . اگر فشار کم روی خشکی متمرکز شود ،هوای گرم با هوای سرد اقیانوس جا به جا می شود ، بنابر این ، باد به سمت خشکی می وزد ،این گونه بادها ی فصلی را بادها ی موسمی می نامند . به عنوان مثال ،باد های موسمی در جنوب آسیا نتیجه ی گرما و سرمای شمال  شبه جزیره ی هند است . در تابستان باد ها رطوبت را از اقیانوس به خشکی می برند و بارش زیادی ایجاد می کنند . در زمستان باد ها هوای سرد و خشک به همراه می آورند .

تغییر آب وهوا : نور خورشید با طول موج کوتاه به زمین می رسد . زمین پس از جذب بخش عمده ای از آن ، اشعه ی بر گشتی را با طول موج بلند بر می گرداند اما علت وجود بخار آب ، دی اکسید کربن و متان و ازن قسمت اعظم تابش در ترپوسفر جذب می شود ولایه ی پایینی جو وسطح زمین را گرم می کند به این پدیده ، پدیده ی گلخانه ای می گویند . این پدیده با حفظ گرما زندگی موجودات را در سطح کره ی زمین امکان پذیر ساخته است ( بدون وجود پدیده ی گلخانه ای زمین حدود 33 درجه سانتی گراد از امروز سرد تر می شود ) . انسان با افزایش فعالیت های صنعتی خود و پخش غیر طبیعی گازهای گلخانه ای ، تراکم این گازها را بیش تر از حد طبیعی افزایش داده است ؛ از جمله با استفاده ی زیاد از انواع خودرو ها و فعالیت کارخانه ها همه روزه مقدار قابل ملاحظه ای گاز دی اکسید کربن و ازن و غیره به میزان فعلی گازهای جو اضافه می شود . براساس گزارش سازمان های هواشناسی وسایر شواهد ، دمای سطح زمین افزایش یافته است و این روند در آینده نیز ادامه خواهد یافت . با افزایش درجه ی حرارت هوا یخ های قطبی ذوب می شوند و سطح آب اقیانوس ها بالا می آیند و بسیاری از جزایر وسرزمین های پست وسواحل به زیر آب خواهند رفت . به طور مسلم این امر بر وضعیت آب و هوا و زندگی انسان ها و سایر موجودات اثر خواهد گذاشت . آمار ایستگاه های هوا شناسی کشور در پانزده سال اخیر نشان می دهد که میانگین دمای کشور ما نیز افزایش یافته است.

آب و هوا ی گرم و مرطوب استوایی : این نوع آب و هوا از 10 درجه ی شمالی تا 10 درجه ی جنوبی ودر بعضی موارد در شرق قاره ها تا مدار 20 درجه نیز دیده می شود . محدوده ی جغرافیایی آن حوضه ی آمازون ، ساحل شمال غرب آمریکای جنوبی ، حوضه ی کنگو و مجمع الجزایر اندونزی ،ساحل شرقی آمریکای مرکزی ، قسمتی از ساحل شرقی برزیل ، جزیره ی ماداگاسکار و شرق فیلیپین ا ست . در این مناطق ، دمای زیاد و یک نواخت در سراسر سال دیده می شود . میزان بارش سالانه بیش تر از 2000 میلی متر است .

علاوه بر این در تمامی ایام سال بارندگی مشاهده می شود «میزان بارش در هیچ ماهی از سال از 60 میلی متر کم تر نیست »  رطوبت زیاد همراه با بارش روزانه و دمای به نسبت زیاد و یک نواخت زندگی را برای افراد غیر بومی دشوار می سازد .

آب و هوای ساوان : منطقه ی ساوان تا حدود عرض 30 درجه را به خود اختصاص می دهد و حدود نیمی از مساحت آفریقا و قسمت وسیعی از جنوب آسیا را در بر می گیرد . درجه ی حرارت در تمامی ایام سال زیاد است . میزان بارندگی سالیانه از 250 تا 2000 میلی متر در نوسان است . باران اکثرا در فصل تابستان می بارد و فصل زمستان خشک و بدون بارش است .

آب و هوای بیابانی : در اطراف مدار راس السرطان (27 و 23 شمالی) و مدار راس الجدی ( 27 و 23 جنوبی) بر اثر شرایط آب وهوایی بیابان هایی بوجود آمد ه است که از شمال آفریقا و جنوب غرب آسیا می گذرد و شامل صحرای بزرگ آفریقا ، بیابان عربستان  ، بیابان های ایران و بیابان تهر ( تار) است در ناحیه ی سونورا در شمال مکزیک ،جنوب غربی ایالات متحده ، بیابان کالا هاری در جنوب آفریقای مرکزی و استرالیای داخلی بیابان های کو چک تری وجود داررد . در اطراف مدارها ی فوق الذکر مراکز پرفشار جنب حاره قرار دارند که نزول دینامیکی هوا در زیر این مراکز در طول سال مانع صعود هر گونه هوا می شود در نتیجه ، خشکی در بیش تر ایام سال بر این مناطق حاکم می شود و بارش کمی روی می دهد .

به علت کمی رطوبت و نبو دن ابر و قرار گرفتن در عرض های پایین ، در بیش تر ایام روز ها بسیار گرم و شب ها بر اثر تشعشع سرد می شود . به همین جهت ، اختلاف درجه حرارت شبانه روز در مناطق بیابانی بسیار زیاد است . بالا ترین در جه ی حرارت در دنیا مناطق بیابانی دیده می شود و در عین حال ، کم باران ترین مناطق دنیا هم بیابان هستند . تبخیر زیاد به علت کمی بارش و بالا بودن دما از مشکلات محیطی مناطق بیابانی است . شرایط دشوار زندگی در بیابان ها باعث می شود که جمعیت کمی در آن زندگی می کنند .

آب و هوای اقیانوسی : این نوع آب وهوا از عرض 40 تا 60 درجه کشیده شده ا ست . مناطق تحت نفوذ این آب و هوا از پرتغال تا شبه جزیره ی اسکاندیناوی ، بریتانیا ، سواحل غربی آمریکا از کالیفرنیا تا جنوب شرقی آلاسکا ، شیلی جنوبی و بخش های از استرالیا و نیوزیلند را در بر می گیرد . از ویژگی های این آب و هوا تابستان های خنک ، زمستان های معتدل و ملایم ، هوای  ا بری و مرطوب ، وزش بادهای غربی و اختلاف دمای نسبتا کم ا ست . این آب و هوا در تمامی فصول سال بارش کافی دارد ولی مقدار بارندگی از ناحیه ای به ناحیه ی دیگر تغییر قابل ملا حظه ای دارد . با وجود این که زمستان فصل مرطوبی است ، برف زیادی در ارتفاعات کم ملاحظه نمی شود ؛ زیرا درجه ی حرارت پایین نیست اما در کوه ها برف زیاد می بارد .

در نتیجه ی تاثیر بادهای غربی ، بارندگی قابل توجهی در دوره ی گرم سال صورت می گیرد . دمای زمستان به علت تاثیر اقیانوس ها و عبور جریان گلف استریم در غرب اروپا ، چند درجه بیش تر از دمای داخل خشکی ها ا ست .

میزان بارندگی سالیانه در اروپا ی غربی بین 500 تا 750 میلی متر و در سواحل نروژ ، شیلی و آ مریکای شمالی به علت وجود کوهستان به 2500 تا 3500 میلی متر در سال می رسد . در این آب و هوا خشک سالی بسیار کم بروز می کند ؛ زیرا میزان بارش تقریبا در تمامی سال ها تغییر پذیری کمی دارد .

آب و هوای مدیترانه ای : این نوع آب و هوا بین 30 و 40 درجه ی عرض شمالی در اطراف دریای مدیترانه در اروپای جنوبی ، شمال آفریقا و غرب آسیا دیده می شود .بخش هایی از استرالیا ی جنوبی ، کالیفرنیای جنوبی ،بخش مرکز شیلی و جنوب آفریقا تحت حاکمیت این آب و هواست . زمستان های معتدل و مرطوب با درجه ی حرارت مطبوع و دل پسند و تابستان هایی با روز های آفتابی و درخشان ، آسمان تقریبا بدون ابر ،بارش فوق العاده کم باعث شهرت آب و هوای مدیترانه ای شده است . تقریبا تمامی بارش سالیانه

( به طور متوسط 250 میلی متر ) در زمستان فرو می ریزد .

میزان بارش در مناطق مختلف تحت تسلط این آب و هوا بسیار متفاوت است . چون بارش در فصل خنک می بارد ، مقدار کم تری از آن تبخیر می شود . وجود تابستان های گرم و آفتابی و زمستان های معتدل باعث جذب گردشگر به مناطق تحت نفوذ این آب و هوا به ویژه در اسپانیا ، ایتالیا و جنوب فرانسه می شود .

آب و هوای قطبی : این آب و هوای قطبی از عرض   33 و 66 به بالا مشاهده می شود .

نواحی قطبی فاقد فصل گرم هستند و سرمای یک نواخت و طولانی دارند . با وجود آن که در تابستان خورشید به مدت طولانی به نواحی قطبی می تابد ولی به علت این که مایل می تابد ، تاثیر اندک و ناچیزی دارد . علاوه بر این  بیش تر انرژی خورشید توسط برف و یخ منعکس می گردد یا صرف ذوب پوشش برفی و تبخیر آب می شود . وجه تمایز آب هوای قطبی با سایر آب و هواها این است که پایین ترین متوسط درجه حرارت سالیلنه و پایین ترین درجه حرارت های تابستانی در این نوع آب و هوا دیده می شود .

میانگین دما در تمامی ماه های سال پایین تر از صفر درجه است . یکی از ویژگی های مهم این نوع آب و هوا ، تداوم وارونگی دما  در بیش تر ایام سال است . لایه ی وارونه ی دما سطح برف و یخ را از تاثیر مستقیم وزش هوای گرم و دیگر جریان های هوایی دور نگه می دارد . ریزش جوی در عرض های جغرافیایی بالا ناچیز است

( بارش در بخش اعظم نواحی خشک ، کم تر از 250 میلی متر است ) با وجود کمی بارش میزان تبخیر به علت سردی هوا ناچیز است و پهنه های عظیم یخ و برف دائمی    به ضخامت چند هزار متر در گرینلند و قطب جنوب روی هم انباشته شده اند . تقریبا تمامی بارش به صورت برف می بارد و برف هم به شکل ذرات خشک و سختی است که باد به آسانی آن را به هر طرف می را ند . حاکمیت درجه حرارت بسیار کم و پایین مانع رشد گیاه می شود و زمین های لخت و غیر قابل کشت این نواحی وسیع را در بر گرفته ا ند .

آب و هوای توندرا : این آب و هوا در روی خشکی تقریبا به طور کامل به نیم کره ی شمالی محدود و منحصر می شود از 66 تا 75 درجه وسیع ترین نواحی توندرا در حواشی دریای قطب شمال ، آمریکای شمالی ، آسیا و اروپا حاشیه ی ساحلی گرینلند دیده می شود . در قلمرو این آب وهوا ، زمستان ها بسیار سرد و طولانی و تابستان ها بسیار کوتاه و خنک است ( فقط دو تا چهار ماه متوسط درجه حرارت بالاتر از یخ بندان است ) یخ بند ان های خطرناک در هر زمانی ممکن است روی دهد  . دامنه ی تغییرات درجه ی حرارت در آب و هوای توندرا بسیار زیاد است .

در فصل زمستان خورشید هر روز مدت کوتاهی در بالای افق نمایان می شود . حتی ممکن است اصلا خورشید دیده نشود . بنابر این انرژی تشعشعی بر ا نرژی حاصل از تابش خورشیدی غلبه دارد ؛ زیرا سطح زمین از برف پوشیده شده است . میزان بارش در قسمت اعظم سرزمین توندرا کم تر از 400 ـ300 میلی متر است ولی در قسمت هایی از کانادا ی شرقی ، به ویژه شبه جزیره ی لابرادور ، میزان بارش بیش تر است . باران بیش تر در ماه های تابستان و پاییز که گرم تر ین ماه ها هستند ، می بارد . در قسمت شمال اقیانوس اطلس دمای آب دریا به علت عبور جریان آب گرم گلف استریم ، افزایش می یابد که رطوبت زیادی جذب می کند و موجب بارش قابل ملاحظه ای در نواحی تحت نفوذ خود می شود .

مناطق دارای آب و هوا به دلیل چشم انداز خاص خود ـ که فاقد درخت است و زمین با خزه و گلسنگ پوشیده شده است ـ توندرا نامیده می شود .

تایگاه ـ در جنوب توندرا در مناطقی که دمای گرم ترین ماه سال به 10 درجه ی سانتی گراد می رسد ، درختانی رشد می کند که به جنگل ها ی کاج همیشه سبز  یا تایگا معروفند . این جنگل ها سرزمین های وسیعی از سیبری و کانادا را  می پوشاند .

در این مناطق زمستان ها کوتاه ولی سرد و شدید و تابستان ها گرم تر از منطقه ی توندرا است . تعداد جانوران این مناطق به دلیل وجود شرایط مناسب بیش تر ا ز منطقه ی توندرا ا ست و انواع پروانه ها ، مگس ها ، پشه ها و تعداد زیادی گوزن ، خرگوش و .. در این مناطق زندگی می کنند . گونه های مختلف جانوران در طی فصل زمستان به داخل جنگل پناه می برند . تعدادی از پرندگان با آغاز فصل پاییز به نواحی گرم مهاجرت می کنند . بعضی از مهره داران و بسیاری از بی مهرگان برای گریز از زمستان های طولانی و کمبود مواد غذایی به خواب زمستانی فرو می رود . با شروع فصل تابستان ، تعداد حشرات افزایش می یابد و گاهی آن ها به جنگل ها ی کاج خسارت زیادی وارد می کنند ، جوندگان نیز باعث تخریب پوشش گیاهی می شود .

استپ : این نوع پوشش گیاهی از اکراین تا آسیای صغیر ، مغولستان در آسیا و دشت های بزرگ مرکزی آمریکا دیده می شود .

بارندگی در استپ به اندازه ای نیست که در آن درخت پرورش یابد ( بین 210 تا 400 میلی متر )و تنها برای رشد گیاهان یک ساله آن هم برای مدتی محدود ،کفایت می کند .زمستان ها بسیار سرد و تابستان ها گرم است و بین فصول سرد و گرم اختلاف زیاد درجه حرارت وجود دارد . خاک معروف استپ ، چرنوزیوم ، خاکی بسیار حاصل خیز و دارای عمق کافی است و ازت و هوموس فراوانی دارد .مشخص ترین نشانه ی استپ وجود علف هایی ـ به خصوص از نوع گند میان ـ است که مانند فرشی روی زمین گسترده شده اند و نوع آن ها با میزان بارندگی ارتباط دارد . گیاهان استپی ریشه هایی دراز دارند تا بتوانند از رطوبت بخش زیرین خاک          استفاده کنند .

مزارع وسیع غله روسیه و آمریکا ـ که مهم ترین ناحیه ی غله خیز جهان است ـ اغلب در خاک های سیاه و قهوه ای استپ می روید در خاک های کم رنگ استپ مراتع وسیعی برای  تغذیه ی دام ها وجود دارد .

حیوانات استپ به علت فراوانی علف ، غالبا علف خوارند . استپ قلمرو جوندگان متعددو متنوع است . تکثیر جوندگان بسیار سریع اتفاق می افتد و فراوانی آن هابه ویژه خرگوش خسارت زیادی به درختان وارد می کند . پرندگان دانه خوار زیادی نیز به علت فراوانی دانه در استپ زندگی می کنند .

توندرا : در مجاورت قطب شمال ، گرمای کافی برای رشد گیاه وجود ندارد ؛ میزان بارش کم است و بادهای شدیدی می وزد و دوره ی رشد گیاه کوتاه است . در این مناطق درختی نمی وزد ؛ زیرا خاک در اکثر ایام سال یخ بسته است و ریشه ی درختان قادر به جذب مواد معدنی از خاک نیست . در توندرا قشر نازکی از خاک در فصل تابستان از یخ آزاد می شود ولی زیر آن گاهی تا عمق 60 متر یخ بسته باقی می ماند .

 این وضع هزاران سال در توندرا ادامه یافته و ارتباط خاک را با قشر زیرین قطع کرده است . تشکیلات گیاهی توندرا بر حسب ارتفاع زمین و عرض جغرافیایی متنوع است . پوشش گیاهی غالب در توندرا از نوع خزه ، گلسنگ و قارچ و جلبک و گیاهان علفی کوتاه قد است . قارچ ها دارای زندگی انگلی هستند و غذای لازم را از گیاهان دیگر به دست می آورند . هر گاه به عللی زندگی قارچ ها و جلبک ها مختل شود ، این دو گیاه با هم همکاری می کنند و گلسنگ تشکیل می دهند .

در توندرا به دلیل شرایط نا مساعد آب وهوا به خصوص در فصل زمستان حیوانات نسبتا کمی زندگی می کنند و تنها جانورانی می توانند در این مناطق زندگی کنند که قادر به مقابله با سرمای سخت و شدید محیط باشند . در شمال آسیا و اروپا گوزن شمالی و در کانادا گوزن کانادایی که هر دو علف خوار هستند فراوان دیده می شود .

در گذشته گاو وحشی در شمال کانادا و گرینلند فراوان بوده ولی تعداد آن ها در حال حاظر بسیار کم و نسل این حیوان در حال ا نقراض ا ست . گوشت خواران قطبی انواع محدودی دارند که معروف ترین آن ها خرس سفید ، روباه قطبی و گرگ ا ست . بعضی از پرندگان قطبی مهاجرند و در زمستان به مناطق جنوبی مهاجرت می کنند تا از گزند سرما در امان بمانند  . حشرات هم در مدت کوتاهی که هوا گرم می شود . به سرعت رشد می کنند اما زندگی کوتاهی دارند .

جنگل های استوایی :جنگل های استوایی از مهم ترین محیط های زیست جهانی هستند ؛ زیراتقریبا

انواع گیاهان و جانوران در این جنگل ها زندگی می کنند . جنگل ها بسیار متراکم اند و انواع گیاهان را در خود می پرورند . درختان تنومند گیاهان بالا رونده و انواع گیاهانی که در زیر درختان بزرگ زندگی می کنند ،

منظره ای بسیار بدیع و شگفت انگیز را به وجود می آورد . گوناگونی مواد غذایی شرایط مناسبی را برای زندگی انواع جانوران از قبیل پرندگان ، پستانداران و حشرات در داخل جنگل ها فراهم می سازد . گیاهان و درختان مناطق استوایی از نظر دارو سازی ، تولیدات کشاورزی و صنعت ارزش زیادی دارند .

بعضی از دانشمندان معتقدند با توجه به سرعت روز ا فزون ا نسان در از بین بردن جنگل ها و ایجاد زمین های کشاورزی ، توسعه ی شهرها ، ایجاد راه ها ی ارتباطی و .. این جنگل ها تا اواخر قرن حاضر از بین خواهند رفت . با نابودی این جنگل ها میزان دی اکسید کربن جو و دمای کره ی زمین افزایش خواهد یافت .

پوشش گیاهی ساوان : پوشش گیاهی این مناطق به طور عمده از ساوان تشکیل می شود که از گیاهان علفی است و در بین آن ها تک درختانی  هم دیده می شود ( درختان بائو باب و ...)

پوشش گیاهی منطقه ی ساوان در نقاط مختلف با هم تفاوت دارد ، در نزدیکی منطقه ی استوا جنگل های انبوه و در مجاورت منطقه ی خشک ، بوته ی پراکنده وعلوفه دیده می شود . انواع جانوران و پرندگان ساکن در این مناطق ، با شروع دوره ی خشکی به دیگر مناطق مهاجرت می کنند .به دلیل خشکی هوا خشک سالی و آتش سوزی زیادی در این منطقه اتفاق می افتد .

پوشش گیاهی بیابان : در این مناطق به علت کمی بارش ،تبخیر زیاد و شوری خاک ، گیاهان کمی می توانند زندگی کنند .اکثر گیاهان دارای ریشه های عمیق هستند که به وسیاه ی آن ها آب مورد نیاز خود را فراهم می کنند . برخی گیا هان بعد از بارش باران ناچیز ، به سرعت رشد کرده و گل و دانه تولید می کنند .

برگ گیاهان غالبا کوچک ، خاردار و پوشیده از کرک است . گیاهانی مانند کا کتوس می توانند در ا ندام های

   داخلی خود آب  ذخیره کنند تا در مواقع نیاز از آن استفاده نمایند . جانوران این مناطق خود را با شرایط نامساعد وفق می دهند . رنگ روشن پوست و پشم حیوانات سبب می شود نور را منعکس کنند و کاملا گرم نشوند . (غزال ، شتر )تعدادی از آن ها پاهایی قوی دارند وبه سرعت راه می روند؛وخود را به مناطق نسبتا مناسب می رسانند. تعدادی از آنها در گرمای شدید زیر سنگ ها پناه می گیرند و در جایی خنک استراحت می کنند تا بتوانند هنگام شب به فعالیت بپردازند . گیاهان و جانوران این مناطق خود را با کمبود آب و غذا سازگار می کنند .

خصیصه های روستایی ؛ از حدود نیم قرن پیش ، عده ای از محققان در شناخت مکان های روستایی بر خصیصه های زیر تا کید می کنند .

1ـ نسبت زیادی از جمعیت روستاها مستقیما در زمین های کشاورزی کار می کنند ( کار کشاورزی ).

2ـ در روستاها چشم انداز های طبیعی بر چشم اندازهای ساخت دست انسان تسلط دارد .

3 ـ تراکم جمعیت در روستاها کم تر است .

4 ـ مردم روستا در نگرش ها و رفتارها ی اجتماعی خود یک دست و متجانس هستند و از نظر اعتقادی و رفتاری با یک دیگر کم تر تفاوت دارند .

5 ـ معمولا روستاییان از نظر در آمد تفاوت چندانی با یک دیگر ندارند .

6 ـ در روستاها تعاون و همیاری در زندگی ا قتصادی اهمیت بسیاری دارد .

7 ـ تسلط و آشنایی کارگران ماهر به ویژه در بخش کشاورزی بسیار زیاد است

8 ـ در روستاها بر خلاف شهر ها سهم نیرو ی کار در بخش  خدمات بسیار ناچیز است .

گروه بندی روستاها بر اساس شکل استقرار و تیپ آن ها

اصولا در تیپ شناسی روستایی سه تیپ مشخص تحت عنوان های : روستاهای متمرکز ، روستاهای پراکنده و روستاهای بینابین می توان معرفی کرد . در این بحث شکل استقرار مساکن نسبت به یک دیگر و نیز مزارع بیش تر مورد نظر است که این خود موجب پیدایش تیپ خاصی از روستاها می شود      :

1 ـروستاهای متمرکز : در این تیپ روستا ، مساکن روستایی به یک دیگر چسبیده اند و چشم اندازی متمرکز و عموما بدون فضای خالی در محدوده ی روستا مشاهده می شود . مزارع به عنوان محل تولید روستاییان ، از خانه ها جدا هستند و گاهی در فاصله ی نسبتا زیادی از آن ها قرار دارند . عوامل مختلفی در شکل گیری این تیپ روستاها دخالت دارند که عمده ترین آن ها عبارتند از :

ـ وجود منابع آب : در مناطق خشک و نیمه خشک کشور ، یکی از علل عمده ی تشکیل روستاهای متمرکز

وجود منابع آب است ؛ یعنی هر جا که آب ظاهر شده انسان ها دور آن اجتماع کرده اند .

ـ ضرورت امر دفاع و امنیت : در گذشته مسئله ی دفاع از خود در مقابل اشرار و حتی حیوانات وحشی

امری اجتناب نا پذیر بوده و ایجاد امنیت عموما با اتکا به یک دیگر حاصل می شده ا ست . گاهی این تمرکز

به حدی زیاد می شد که دور تا دور روستا را دیوار می کشیدند . به این ترتیب  روستاهای قلعه ای به وجود می آمدند .

ـ شیوه های تولید کشاورزی : این عامل نیز در پیدایش روستاها ی متمرکز در ایران موثر بوده ا ست .

جامعه ی روستایی به علت شرایط خاص جغرافیایی و اجتماعی همگرا ست و به همین دلیل ، گرایش به سمت بهره بردا ری اشتراکی ( شیوه ی تولید مشاع ) از زمین همواره در روستاییان وجود داشته و این مسئله خود موجب پیدایی روستا های متمرکز شده است .

ـ توپوگرافی زمین : ضرورت ایجاد امنیت در مقابل حوادث طبیعی مثل سیل ، گاهی روستاییان را مجبور می کند که فضایی نسبتا محدود و کوچک را حتی در ارتفاعات به مسکن سازی اختصاص دهند یا مساکن را تا حد ممکن نزدیک به هم بسازند یا این که زمین های مسطح را به کشاورزی اختصاص دهند و دامنه ی ارتفاعات را که معمولا گستردگی چندانی ندارد برای ساختن مساکن در نظر گیرند که این خود موجب به وجود

آمدن روستاهای متمرکز شده ا ست .

2 ـ روستاهای پراکنده : در شناخت این تیپ ، شکل و وسعت مزارع دخالت دارند ؛ زیرا مزارع گسترده سطوح وسیعی از اراضی را در بر می گیرد و پاره ای از مشکلاتی که در مورد روستاهای متمرکز بیان گردید ، در این روستاها وجود ندارد . ساکن روستاها ی پراکنده ترجیح می دهند که خانه هایشان را در میان کشتزارها ی خود بسازند ؛ چون حدود مزارع مشخص و مالکیت آن ها نیز محرز ا ست .

در نتیجه در درون هر مزرعه یک خانه بنا می گردد و در نتیجه روستای پراکنده به وجود می آید . روستاهای

پراکنده محاسنی نیز دارند که مهم ترین آن ها عبارت اند از : دقیق بودن حدود مزارع ، نزدیکی مزارع به محل سکونت روستایی ، سهولت در امر تردد به مزرعه و مختار بودن در انتخاب کشت محصولات کشاورزی و نهایتا یک پارچه بودن مزرعه که کارایی  آن در کاربری ماشین های کشاورزی تجلی می یابد .

دلیل به وجود آمدن این گونه روستاهادر نواحی گیلان و مازندران در درجه ی اول وجود آب در عمق کم در تمام این ناحیه است . وجود خاک مناسب و تقریبا هم سان از نظر کیفیت دلیل دیگری است که سکونت خانوارها را در هر جایی امکان پذیر می سازد .

 3ـ روستاهای بینابین : می توان گفت که این تیپ روستاها ویژگی های روستاهای متمرکز و پراکنده را در خود جمع کرده اند . این روستاها در برخی از کشورها ی جهان عموما بر اساس یک برنامه ی مشخص طرح ریزی وساخته می شود . هم چنین وجود برخی عوامل طبیعی یا انسانی باعث پیدایش این  گونه روستاها می شود : مثلا وجود رودها و استقرار مساکن روستایی در حاشیه ی آن ها یا استقرار روستا در امتداد کف یک دره یا در مسیر یک جاده موجب پیدایش روستاهای خطی و ریسمانی شده ا ست .

تعاریف شهر ـ شهر اجتماعی از ا نسان ها در مکانی معین ا ست که زندگی عادی آنان از راه فعالیت های غیر کشاورزی به ویژه بازرگانی و صنعت تامین می شود .( ریشتفن)

شهر مکانی است که اکثریت جمعیت آن قسمت اعظم وقت خود را در داخل منطقه ی شهری صرف می کنند . ( ژان برون و پیرد فونتن )

شهر نقطه ی متمرکز امور بازرگانی ا ست . ( واگنر )

شهر محل سکونت دائمی انسان ها ومساکن است . (راتزل)

شهر اجتماعی است با تعداد و تراکم معین و متناسب جمعیت با بافت و ساختار کالبدی یک پارچه و به هم پیوسته اعم از محلات ، کوی ها یا مناطق مسکونی ، فضاهای فرهنگی ، بازرگانی ، تولیدی ، اداری ، ارتباطی و نظایر آن ها که اکثر یت ساکنان شاغل دائمی آن در مشاغل غیر کشاورزی به کار اشتغال دارند .

ملاک های تشخیص شهر از روستا

1 ـ ابعاد اکو لوژیکی : در حوضه های روستایی ، کاربری زمین ، بیش تر بخش کشاورزی را شامل ا ست .

وسعت سکونتگاه ها محدود و تراکم جمعیت بسیار پایین است . جامعه ی روستایی به حالت انزوا پناه می برد و

خود را از بقیه ی جامعه کنار می کشد .

2ـ شرایط شغلی : اقتصاد حوزه های روستایی ، بیش تر به فعالیت های بخش اول نظیر کشاورزی ، جنگل داری و ماهی گیری وابسته است و مکان هایی که در آن ها ، سهم بیش تری از نیروی کار به نوع ویژه ای از فعالیت های غیر کشاورزی جذب شده باشد شهر خوانده می شود .    

3 ـ خصیصه های اجتماعی ـ فرهنگی : در جامعه ی روستایی بر خورد ها چهره به چهره ا ست ؛ همه ی خانواده ها دارای ارزش های مشترک فرهنگی هستند و این ارزش ها همواره پردوام به نظر می رسد . البته ممکن ا ست پاره ای از ارزش های سنتی روستاها در نتیجه ی نفوذ فرهنگ شهری به تدریج تضعیف شوند .

حفاظت از محیط زیست و فرهنگ

حفاظت از محیط زیست اگر چه مسئله ای جهانی ا ست اما می توان آن را از سطحی کوچک تر نیز آغاز کرد ؛ مثلا حفاظت از محیط یک خانه ، یک ده، یک شهر ،یک رود یا دریاچه در برابر آلودگی .البته در این زمینه بیش از هر چیز لازم ا ست نگرش های خود را نسبت به محیط  مسائل محیطی و حفاظت از محیط زیست مورد ارزیابی و تجدید نظر قراردهیم . بسیاری از کارشناسان معتقدند که این کار پیش از هر چیزاز طریق به اجرا در آوردن روندهای تازه ی تربیتی امکان پذیر است ، یعنی  قبل از هر چیز باید گروه های انسانی را آموزش داد . این آموزش باید با هدف درک محیط و طبیعت و دوستی با آن باشد و در سطوح مختلف و در میان گروه های سنی گوناگون به انجام رسد . آ شکار است که ارائه ی آموزش های لازم در این زمینه باید از سنین کودکی آغاز شود ؛ به نحوی که مثلا ،( سلام کردن به بزرگ تر )به صورت امری عادی و قابل درک برای همه در آید . کسانی که تحت چنین تربیتی قرارمی گیرند ، مسلما در برابر منابع آلاینده ای مانند کارخانه ها و واحد های صنعتی که فاضلاب سمی خود را به رودخانه می ریزند  یا از دریاها و دریاچه ها به عنوان زباله دانی استفاده می کنند ، عکس العمل مناسب و معقولانه ای نشان خواهند داد . مسلما اعمال مقررات و جریمه ی افراد و واحد ها در این گونه موارد می توان نقش مو ثری د اشته باشد اما تا زمانی که کل جامعه نسبت به این امور بی تفاوت باشد کمک موثری به حفظ محیط زیست نخواهد شد . بر همین اساس ا ست که می گویند حفاظت از محیط زیست امری فرهنگی ا ست .

چرا به جهت یابی نیازمندیم ؟

به دلیل حرکت وضعی کره ی زمین به دور خودساکنان آن تصور می کنند که در هر شبانه روز ستارگان به دور سر آن ها می چرخند و تنها یک ستاره که در بالای قطب شمال زمین قرار دارد ، در جای خود ثابت ا ست . اگر چه در ظاهر این طور به نظر می رسد ، لیکن این چرخش ظاهری ستارگان به دور ستاره ی شمال به علت گردش زمین حول محور خود ا ست .این ستاره ی شمال را ستاره ی قطبی یا «جدی » می گویند که اگر بتوانیم آن را در آسمان پیدا کنیم و روبه آن بایستیم رو به شمال زمین ایستاده ایم ستاره ی قطبی را به

کمک 7 ستاره ی دیگر که به « دب اکبر »شهرت دارند می توان پیدا کرد . در نیم کره ی جنوبی برای یافتن سمت جنوب از صورت فلکی ( صلیب جنوبی ) کمک می گیرند .دانشمندان معتقدند که ( با اندکی اغماض

محور زمین که از قطب شمال و جنوب آن می گذرد دارای خاصیت مغناطیسی است و می تواند عقربه ی مغناطیس یک قطب نما را در امتداد شمال و جنوب زمین قرار دهد . در قطب نماها عقربه ی آبی  رنگ رو به شمال  می ایستد و سمت دیگر عقربه ، جهت جنوب را نشان می دهد . قبله نما در حقیقت یک قطب نماست که شمال و جنوب هر نقطه از زمین را نشان می دهد اما در کنار عقربه ی آن عقربه ی کوچک دیگری قرار دارد که جهت قبله را نمایش   می دهد .

زمین چه حرکت هایی دارد و نتایج این حرکت ها چیست ؟

زمین با سرعت 30 کیلومتر بر ثانیه در مدت یک سال ( 365 روز و 6 ساعت ) یک بار به دور خورشید می چرخد ( سال شمسی ). حال اگر یک سال را 365 روز در نظر بگیرند در هر سال 6 ساعت اضافی خواهیم داشت که طی 4  سال جمعا یک روز حاصل می شود . به این ترتیب سال 365 روزی را سال رسمی و سال 366 روزی را سال کبیسه گویند .البته هر چهار سال یک بار اسفند ماه 30 روز خواهد بود . زمین در گردش به دور خود در یک مدار بیضی شکل می چرخد وبا این صفحه ی بیضی شکل محور زمین 23 درجه و 27 دقیقه انحراف دارد . همین انحراف باعث می شود در طول یک بار گردش زمین ، ز ا ویه ی تابش خورشید به سرزمین ما از حالت عمودی به حالت غیر عمودی و بسیار مایل تغییر کند . در هر نقطه از ایران که زندگی می کنید اگر به تابش های مستقیم و متمرکز آفتاب در هنگام ظهر در فصل تابستان توجه کنید و این تابش ها را با تابش های هنگام ظهر فصل زمستان مقایسه نمایید ، متوجه این تفاوت خواهید شد .در فصل بهار و پاییز هنگام ظهر آفتاب نه خیلی مایل و نه خیلی عمودی می تابد ؛ بنابر این میزان دریافت انرژی هم بسیار کم یا بسیار زیاد نیست و فصل از نظر گرما فصلی متعادل ا ست .

جغرافی دانان اول تیر ماه را که خورشید به نیم کره ی شمالی بسیار مستقیم و متمرکز می تابد «انقلاب تابستانی » گویند . به همین ترتیب به اول دی ماه نیز که خورشید بسیار بسیار مایل می تابد ( به نیم کره ی شمالی )«انقلاب زمستانی »گفته می شود . اول فروردین و اول مهر را به ترتیب «اعتدال بهاری » و « اعتدال پاییزی »نامیده اند .       

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد